Szlak Bursztynowy

Opis

Podążanie Europejskim Szlakiem Bursztynowym, którego fragment wiedzie przez powiat wieluński, daje możliwość poznania prastarej historii. Szlak Bursztynowy to starożytna droga handlowa, łączący kiedyś  kraje śródziemnomorskie z Bałtykiem. Bałtycki bursztyn znany był italskim Etruskom już w początkach ostatniego tysiąclecia p.n.e., ale handel tym „złotem północy” na dużą skalę rozwinęli Celtowie w ostatnich wiekach p.n.e. i w początkach n.e., otwierając szlaki bursztynowe Rzymianom. Od I do III w. n.e. stanowił symbol rozwijającej się potęgi i wpływów Cesarstwa Rzymskiego. Główny Szlak Bursztynowy, którym kupcy rzymscy podążali po bursztyn, łączył basen Morza Śródziemnego z wybrzeżami Bałtyku i odgrywał decydującą rolę w kontaktach handlowych. Decydował również o rozwoju położonych przy nim miejscowości. Dzięki niemu Rzymianie mogli wpływać pośrednio na wewnętrzną politykę ludów północnoeuropejskich. Bursztyn już u schyłku neolitu był cennym przedmiotem wymiany. Nazywano go złotem północy, złotem słowiańskim lub złotem Bałtyku i wszechstronnie wykorzystywano w lecznictwie, zdobnictwie i magii. Interesowali się nim także starożytni pisarze i uczeni (m.in. Homer, Sofokles, Platon, Pliniusz Starszy).

Szlak Bursztynowy, podobnie jak inne historyczne trasy handlowe, przebiegał naturalnymi „korytarzami”, jakimi były doliny rzek. Na ziemiach polskich znany jest już od ponad 10 tys. lat. Świadczą o tym odkrycia archeologiczne (paciorki, amulety i inne ozdoby z bursztynu), znalezione w nadmorskich osadach na wybrzeżu Bałtyku. W centralnej Polsce, w międzyrzeczu Prosny i Warty, także odkryto zabytki wykonane z bursztynu, datowane na wczesną epokę brązu (1500-1200 lat p.n.e.). Co więcej przez ziemie dzisiejszej Polski wiódł nie tylko główny trakt handlowy, ale również jego ważne odnogi wzdłuż doliny południkowego odcinka rzeki Warty i Bzury, co potwierdzają liczne znaleziska importów pochodzenia celtyckiego i prowincjonalno-rzymskiego ujawniane podczas badań. Handel, zwłaszcza dalekosiężny, odegrał stymulującą rolę w przeobrażeniach gospodarczo-społecznych tych ziem i pozostawił, mimo znacznego upływu czasu, czytelne ślady (np. bogate pochówki związane z lokalnymi ośrodkami władzy).

Warto w tym  miejscu przypomnieć, że najbogatsze skupisko importów w Polsce odkryto właśnie nad Wartą w 4 mogiłach w Łęgu Piekarskim, a ok. 40 km dalej na południe w Siemiechowie jedyny – jak dotąd – na terenie Europy środkowej późnoceltycki hełm. Te oraz inne importy nadwarciańskie wskazują na znaczącą rolę Warty w handlowej wymianie dalekosiężnej pomiędzy mieszkańcami tych ziem a rzymskimi prowincjami.

Historia Bursztynu na Ziemi Wieluńskiej

W pierwszych wiekach naszej ery dolina Warty charakteryzowała się dużą gęstością osadnictwa, a tamtejsza ludność wykazywała zaawansowany poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. Lokalne osady miały dogodne warunki do prowadzenia wymiany handlowej z prowincjami rzymskimi znad Dunaju, dzięki czemu wzrastał status majątkowy lokalnych wodzów. Świadczą o tym bogato wyposażone groby miejscowych przywódców w Przywozie. Najlepszym dowodem na przebieg Szlaku Bursztynowego są stanowiska archeologiczne datowane na okres wpływów rzymskich i reprezentujące kulturę przeworską. Najliczniej występują one w dolinach Warty, Prosny i Bzury na obszarze województwa łódzkiego. Choć nie wszystkie stanowiska archeologiczne są czytelne w krajobrazie, to jednak znalezione w nich podczas wykopalisk zabytki zdecydowały, że można je uznać za miejsca decydujące o tożsamości tej trasy handlowej. Na Szlaku Bursztynowym w województwie łódzkim występuje około 60 miejscowości, w których znajdują się stanowiska archeologiczne świadczące o wpływach rzymskich (m.in. Przywóz, Walków-Kurnica, Strobin, Niechmirów, Siemiechów, Łęg Piekarski, Witaszewice, Gledzianówek) i wysokim rozwoju osadnictwa we wczesnym średniowieczu (Konopnica, Tum). Większość z nich położona jest w powiecie wieluńskim.

I choć współcześnie „bursztynowe skarby” odnajdziemy tu tylko na ekspozycji w Muzeum Ziemi Wieluńskiej, to mieszkańcy okolic Wielunia potwierdzają, że jeszcze w połowie XX w. podczas orki można było się na nie natknąć. Andrzej Trepka, pisarz przez lata mieszkający w dworku w Rychłocicach, napisał w 1949 r. w wierszu zamieszczonym w książce „Wspominki z Rychłocic”:

Gdy pługiem krając skibę roli czarnoziemnej
Pierścień wyorał, bursztyn w oprawie żelaza
Rdzą przeżartej, w bursztynie zrysowana skaza,
Co tkwił głucho w rodzinnej gleby głębi ciemnej (...)

Zapraszamy do zapoznania się z dodatkową literaturą:

• B. Abramek, Nadwarciański Szlak Bursztynowy (maszynopis),
• B. Abramek, Stary nadwarciański szlak handlowy, [w:] Na Sieradzkich Szlakach 2 (58) 2000,
• B. Kosmowska-Ceranowicz, Szlak Bursztynowy sprzed 40 milionów lat, [w:] Nadwarciański Szlak Bursztynowy, Łódź 2008,
• L. Tyszler, Handel Bursztynem a polityka rzymska, [w:] Od Akwilei po wybrzeża Bałtyku, Wieluń 2008.